ጎሽ የጤና ትምህርትና ምክር በአማርኛ
አዘጋጅና አቅራቢ ዶ/ር ገበየሁ ተፈሪ

Community health 

education in Amharic 

​ማስክ በማድረግ አፍና አፍንጫን መሸፈን ምን ያህል የኮቪደ-19 ሥርጭት ይቀንሳል?
የሚባልላቸውን ያህል ያስጥላሉ ወይ? 6/15/20 

በግልፅም ሆነ በሥውር፣ ዋናው የኮቨድ-19 ሥርጭት መከላከያው፣ ከሰው ራቁ የሚለው መልክት ነው፡፡ ከዛ በተጨማሪ፣ አፍና አፍንጫችሁን ሸፍኑ ነው፡፡ አፍና አፍንጫን ለመሸፈን የተለያዩ አይነት ማስኮች (መከለያ ወይም ጭምብሎች) አሉ፡፡ ለህብረተሰብ አገልግሎት የሚውሉት፣ በአንግሊዝኛው አጠራር (Surgical masks) የሚባሉት ሲሆን፣ ከጨርቅ የተሠሩ ማስኮችም ለአገልግሎት ይውላሉ፡፡ ለአገራችን ገበሬ ወይም የገጠሬው ሰው ደግሞ በጋቢው አፍና አፍንጫውን ከሸፈነም ይረዳል፡፡

ታዲያ እነዚህ ምክሮች እየተሠጡ፣ አዳማጭ ህዝብ ባለበት አገር፣ ግለሰቦች ሲጠቀሙባቸው አይተናል፡፡ ሁልጊዜም ቢሆን፣ እንዲህ አይነት ምክር ሲሰጥና በተግባር ሲውል፣ በውል መሥራቱን፣ ከሠራም ምን ያህል ርዳታ መሥጠቱን በጥናት ማየት እንዴት ጥሩ ነገር ነው፡፡

እንደምኞታችንም፣ ይህንን በሚመለከት የወጣ ዘገባ አለ፡፡ በተደረገ ጥናት፣ መረጃው እንደሚጠቁመው፣ ፌስ ማስኮችን መጠቀም፣ በኒው ዮርክና ከተማና በኢጣልያ በአስር ሺዎች የሚቆጠሩ ሰዎችን በኮቢድ ከመያዝ አድኗቸዋል፡፡

ጥናቱ የተመለከተው፣ ሰዎች የፌስ ማሰክ ከመጠቀማቸው በፊት የነበረው የሥርጭት መጠን በማየትና፣ ሊከሰት የሚችለውን ቁጥር ስሌት ውስጥ በማስገባት፣ በኒው ዮርክ ከተማ በተደረገው ጥናት፣ ሰዎች ፌስ ማስክ ማድረግ ከጀመሩ በኋላ የታየውን ቁጥር በማየት፣ ከአፕሪል 17 ጀምሮ እሰከ ሜይ 9 ባለው ጊዜ ውስጥ፣ ስሌቱ የሚያሳያው በኒው ዮርክ ከተማ ብቻ 66 000 (66ሺ ሰዎች) ከመያዝ አምልጠዋል፡፡ ይህንን 66ሺ ሰዎች ቁጥር፣ የፊስ ማስክ በመጠቀማቸው በኮቪድ-19 ከመያዝ የተረፉትን ሰዎች፣ ተይዘው ቢሆንስ ኖሮ ብለን ብናስብ፣ በግርድፉ ምን ያህል ሰው ይሞት ነበር ብሎ መጠየቅ ተገቢ ነው፡፡ ያም እንግዲህ 66ሺ ሰዎች መልሰው የሚያራቡትን ወይም የሚያሠራጩትን ቁጥር ለጊዜው ትተን ነው፡፡ አሁን ባለው በኒው ዮርክ ስቴት ከተያዙ ሰዎች ምን ያህሉ ሞተዋል የሚለው አሃዝ በፐርሰንት ብናይ፣ 8% ነው፡፡ እናም፣ 66ሺ ሰዎች ተይዘው ቢሆን ኖሮ በአነስተኛው ግምት፣ ተጨማሪ 5280 ሰዎች ይሞቱ ነበር ማለት ነው፡፡

ሌላው ጥናቱ የተመለከተው ቦታ ደግሞ ኢጣልያ ነው፡፡ በተመሳሳይ ስሌት ያስተዋሉት ነገር፣ በህግ ሁሉም ሰው ማሰክ እንዲያደርግ በመደረጉ፣ ከአፕሪል 6 እሰከ ሜይ 9 ባለው ጊዜ ውስጥ ከ78000 (78ሺ) ሰዎች በላይ በቫይረሱ ከመያዝ አምልጠዋል፡፡ እንደ ኒው ዮርኩ ሁሉ፣ ያን ያህል ሰዎች ተይዘው ቢሆን ኖሮ፣ ምን ያህል ተጨማሪ ሰዎች ሊሞቱ ይችላሉ ለሚለው ጥያቄ፣ ሳይንሳዊ ባይሆንም፣ በቀላሉ በኢጣልያ በቫይረሱ ከተያዙት መሀከል የሞቱትን ሰዎች ፐርስንት ስናይ፣ 14.5% ነው፡፡ በርግጥ በኢጣልያ ብዙ ሰዎች እንደሞቱ ይታወቃል፡፡ በነገራችን ላይ፣ በኒው ዮርክ የተሠራጨው ቫይረስ ዝርያ፣ ከኢጣልያ እንደመጣ ነው የሚነገረው፡፡ ያውም አንድ ግለሰብ፡፡ ወደ ስሌቱ ስንመለስ፣ 78ሺ ሰዎች ተይዘው ቢሆን ኖሮ፣ ተጨማሪ 11310 ሰዎች ይሞቱ ነበር ማለት ነው፡፡

ይህንን ውጤት ከተመለከትኩ በኋላ፣ በሜሪላንድ ሰቴት፣ በዋና ጎዳናዎች ላይ የተፃፈውን ፅሁፍ አስታወስኩና እውነት ነው አልኩኝ፡፡ ፅሁፉ የሚለው “Face masks save lives” ነው፡፡

እንግዲህ መረጃ አገኘን፡፡ ማስታወስ ያለብን የኮቪድ-19 ቫይረስ መተላለፊያው ዋናው መንገድ፣ በትንፋሽ ነው፡፡ በቫይረሱ ከተያዙ ሰዎች፣ ስሜት ይኑራቸውም ወይም አይኑራቸው በትንፋሻቸው የሚወጣው ቫይረስ የሌላ ሰው አፍ፣ አፍንጫ፣ አይን ላይ ካረፈ ነው፡፡ ለዚህ ነው ማስኮቹ ይሀን ያህል ጥሩ ውጤት ሊያሳዩ የቻሉት፡፡ መቼም በድሮፕሌትና በኤርቦርን መተላለፍ መሀከል ያለው ውዝግብ እንደቀጠለ መሆኑን ጠቆም ላደርግላችሁ እወዳለሁ፡፡ ውዝግቡ ቢቀጥልም፣ በቫይረሱ ለተያዙ ሰዎች ወይም መያዛቸውን ለማያውቁ ሰዎች፣ ትንፋሻችሁን አታጋሩ ነው መልክቱ፡፡ በማስክ ገድቡትና ሌሎችን ከመያዝ አድኑ፡፡ ሰብአዊነት ነው፡፡

ለዚህም የጤና ባለሙያተኞችና፣ የሆስፒታል ሌሎች ሠራተኘቾ፣ በሽተኞችም፣ በተለይ በሆስፒታሎችና የጤና ርዳታ መስጫ ቦታዎች፣ አፍና አፍንጫን በማሰክ እንዲሽፍኑ የሚደረገው፡፡ ችግሩ በቂ መጠን አላቸው ወይ ነው፡፡

አሁን አያየን ያለነው፣ የምን ግዴ የማስክ አጠቃቀም ጉዳት አለው፡፡ አፍን ሸፍኖ፣ አፍንጫን ክፍት ማድረግ ምንም ትርጉም የለውም፡፡ ከተሸፈኑ ሁለቱንም መሆን አለበት፣ እንዲያውም እኮ አይንም ሸፍን እንዲል እንፈልጋለን፡፡ አጠገብዎ አንድ ሰው ቢያስነጥስና በአፍ የወጣው ረጨት አይን ላይ ቢያርፍ፣ ቫይረሱ መግቢያ አገኘ ማለት ነው፡፡ ሰለዚህ ሁላችንም ስንወጣ ማሰክ ብናደርግ ከዚህ አደጋ ይከላከልልናል፡፡ የአይን መነፀር ወይም መከለያ ቢያደርጉ፣ እኔ በበኩሌ የምደግፈው ነገር ነው፣ በተለይ አፍና አፍንጫውን ሳይሸፍን የሚንጎራደድ ሰው ካሉ፡፡ ከዚህ ላይ፣ ያችን የስድስት ጫማ ርቀት መጠበቁ ይረዳል፡፡

ዋናው መልክት ትንፋሻችን እንገድብ፣ ማስኩ ለታየታ አይደለም፣ መንግሥት አድርጉ ሰላለም ብቻ አይደለም ማድረግ ያለብን፡፡ እንዲዚህ አይነት መረጃ ካየን፣ ከልባችን አምነን መሆን አለበት፡፡

ዋቢ Proceedings of the National Academy of Sciences ​

በኮቪድ-19 የሞቱት ሰዎች እነማን ናቸው? 7/11/2020

 በጉጉት ሲጠበቅ የነበረው፣ በአሜሪካ በኮቪድ-19 ምክንያት የሞቱ ሰዎች እነማን አንደሆኑ የሚገልፅ ዝርዝር መረጃ ወጣ፡፡ ይህ ዝርዝር አስፈላጊ የሆነውም፣ እንደሚነገረው፣ በኮቪድ-19 ምክንያት ማይኖሪቲ የሚባሉ የህብረተሰብ ክፍሎች ከድርሻቸው በላይ በኮቪድ መያዝ ብቻ ሳይሆን በኮቢድ ምክንያትም እንደሚሞቱ ሲነገር ሰለከረመ ነው፡፡
የአሜሪካው የበሽታ መከላከያና መቆጣጠሪያ ማዕከል ባውጣው ሪፖረት፣ ከጃንዋሪ 1፣ 2020 እስከ ሜይ 18፣ 2020 በነበረው ጊዜ ውስጥ 1.3 ሚሊዮን የሚሆኑ ሰዎች በኮቪድ 19 መያዛቸው ይታወቃል፡፡ ያ ቁጥር አሁን ከ 3.1 በላይ ነው፡፡ በዚያን ጊዜ የሟቾች ቁጥር 83ሺ የነበረ ሲሆን፣ አሁን ከ134 ሺ በላይ ነው፡፡ በዚህ ወቅት ወደ ሲዲሲ ከሚላከው ሪፖርት፣ ከ50ዎች ስቴቶችና ዲስትሪክት ኦፍ ኮሎምቢያን (ዲሲ) ጨምሮ 52166 በኮቪድ-19 መያዛቸው በላቦራቶሪ የተረጋገጠና ህይወታቸው ያለፉ ሰዎች መረጃ የተጠናከረውን ዝርዝር ነው ያቀረቡልን፡፡ የነዚህ ህይወታቸው ያለፉ ሰዎች የተሰበሰበው ከየካቲት 12 አስከ ግንቦት 18 ባለው ጊዜ ውስጥ ነው፡፡

ከነዚህ 52 166 ሰዎች መሀከል
55.4% ወንዶች
79.6% ዕድሜያቸው ከ65 አመት ወይም ከዛ በላይ የሆኑ ነበሩ
በዘር ሲታይ ደግሞ
13.8% ሂስፓኒክ
21.0% ጥቁሮች
40.3% ነጮች
3.9% ኤስያኖች ነበሩ 

በተጨማሪም፣ ከዘር ውጭ ተደራቢ በሽታ ያለበቸው ሰዎችን ለማወቅ ተጨማሪ መረጃ ከተገኘባቸው ሰዎች፣ ቁጥራቸው እድሜያቸው ከ65 አመት በታች የሆነ 8134 ሰዎች ተጨማሪው መረጃ በሚያሳየው መሠረት ቢያንስ ቢያንስ አንድ ተደራቢ በሽታ ነበረባቸው፡፡ ተደራቢ በሽታ ወይም የቆየ በሽታ ሲታይ፣

በብዛት የታየው የልብና የደም ዝውውር በሽታ በ60.9%
የስኳር በሽታ 39.5%
የቆየ የኩላሊት በሽታ 20.8%
የቆየ የሳምባ በሽታ 19.2%

 ዕድሜያቸው ከ65 አመታት በላይ ከሆነ የሞቱት ሰዎች መሀከል፣ 69.5% የሚሆኑት አንድ ወይም ከዛ በላይ የቆየ ወይም ተደራቢ በሽታ ነበረባቸው፡፡ በዕድሜ ተከፋፍሎ ሲታይ ዕድሜያቸው ከ65 አመት በታች በሆኑ ሰዎች በብዛት የታየው ተደራቢ በሽታ የስኳር በሽታ በ49.6% ነበር፣ ዕድሜያቸው 85 አመትና ከዛ በላይ በሆኑት ሰዎች፣ የስኳር በሽታ የነበረባቸው 25.9% ነበር፡፡

ሪፖረቱን በዝርዝር ስንመለከት፣ ተጨማሪ መረጃ ከተሰበሰበላቸው 8976 ሟቾች መሀከል፣ 84.3% ሆስፒታል ገብተው ነበር፡፡ እንግዲህ ሆስፒታል ሳይደርሱ የሞቱም አሉ፡፡ በተጨማሪም ሆስፒታል ሳይደረስ በነረሲንግ ሆም ወስጥ እያሉ የሞቱም ይገኙበታል፡፡ ድንገተኛ ክፍል አያሉ ወደ ውስጥ ወደ ሆሰፒታል ሳይቡም የሞቱም አሉ፡፡ ህመም ከተሰማቸው ጀምሮ ሕይወታቸው እሰካለፈበት ድረስ በአማካይ አስር ቀናት ነው የወሰደው፡፡ ይህ እንግዲህ ሕመም የጀመረበት ቀን መረጃ በተሰበሰበ ሟቾች ቁጥር ውስጥ ነው፡፡

ሆሰፒታል ገብተው ከሞቱት መሀል፣ በአብዛኛው በአምስት ቀናት ውስጥ ነው የሞቱት፡፡ ባጠቃላይ ሲታይ፣ ዕድሜያቸው ከሟቾቹ መሀከል 75% የሚሆኑት ወይም አንድ ወይም ከዛ በላይ ተደራቢ በሽታ አለባቸው አለዚያም ዕድሜያቸው ከ65 አመታት በላይ ነበር፡፡ አነዚህ የህብረተሰቡ ክፍሎች ናቸው እንግዲህ በቫይሱ እንዳይያዙ ከፍተኛ ጥረት የሚደረገው፡፡ ለዚህም ነው እያንዳንዱ ግለሰብ፣ ከራስ በላይ በማሰብ በቫይረሱ ላለመያዝ ጥረት ማድረግ ያለበት፡፡ ከምንም ጊዜ በላይ ለሌላ የቤተሰብ አባል፣ ጓደኛ፣ ቤተዘመድ ወይም የሥራ ጓደኛ ማሰብ አስፈላጊ ነው፡፡ ለቫይረሱ መጋለጥ የሚየበቁ ቦታዎችን ለይቶ ማወቅ፤ በቤት ውስጥ ማን እንደሚኖር ቫይረሱ ቢይዛቸው ከፍተኛ አደጋ ላይ ሊወድቁ ይችሉ ይሆን ብሎ መጠየቀት ተገቢ ነው፡፡ ከዚህ በተጨማሪ ግን፣ ይህ ቫይረስ ባህሪውን እየቀየረ የወጣቶችንም ዕድሜ እየቀጠፈ መሆኑን ማወቅም ተገቢ ነው፡፡ ዋናው፣ በምንኖርበት አካባቢ፣ ወይም የህብረተሰብ ክፍል የቫይረሱ ሥርጭት ምን ያህል መሆኑን ለይቶ ማወቅ ተገቢ ነው፡፡ ይህ ሁሉ ሲሆን፣ በቫይረሱ ተይዘው፣ ግን የበሽታ ስሜት ወይም ምለክት የሌለባቸው ሰዎች ቫይረሱን እያስተላለፉ መሆኑን ማስታወስ ተገቢ ነው፡፡ እነዚህ ደግሞ እንደ ሲዲሲ ሪፖርት አርባ ፐርስንት ይሆናሉ፡፡ ቫይረሱን አደገኛ ካደረጉት ነገሮች አንዱ ይህ ነው፡፡

የመረጃ ምንጭ MMWR / July 10, 2020 / Vol.69

ከሚጠበቀው በላይ ሞት ሲከሰት ትርፍ ሞት የሚባል ነገር አለ ወይ? 10/20/2020

ይህንን ጉዳይ ለህብረተሰቡ ማድረስ ተገቢ ነው፡፡ በቴሌቪዢን ወይም በደረ ገፅ በሚነገሩ ወይም በሚታዩ ቁጥሮች ብቻ በመመርኮዝ ጉዳዩን ቀለል አድርጎ ማየት ያስከትላል፡፡

በኮቪድ-19 ምክንያት የሚሞቱ ሰዎች ቁጥርና ከዚያም ጋር ተያይዞ የሚሰላው ስሌት በትክክል የሞቱን ቁጥር ይገልፃል ወይ ብሎ መጠየቅ አግባብ ያለው ነገር ነው፡፡ የምንያቸው አሃዞች ትክክል ናቸው አይደሉም፣ ቁጥሮች ትክክል ናቸው፣ ግን ሁኔታውን በደንብ ይገልፃሉ ወይ፡፡ ይህ ዝርዘር አመለካከት፣ በተለይ እንደ ኢትዮጵያ የመሰሉ ሀገራት ላይ ወሳኝነት የሚኖረው ነገር ነው፡፡

የምናያቸው ቁጥሮች በቂ አይደሉም ለሚለው ክርክር

1. እንደ ህክምና ባለሙያተኛ የምናውቀውም ህይወታቸው ያለፉ ሰዎች ሁሉ በምን እንደሞቱ ምርመራ አይደረግም፡፡ ሰለዚህ በኮቪደ-19 ይሙቱ ወይም በሌላ ምክንያት ግልፅ አይሆንም፡፡ ሰለዚህ በኮቪድ-19 የሞቱ ሰዎችን አጠቃላይ ቁጥር ማወቅ አይቻልም፡፡ እንደ ቦታው ይብዛ ይነስ እንጂ፣ በኮቪድ-19 የሞቱ ሰዎች ቁጥር ከሚነገረውና ከሚታወቀው በላይ ነው፡፡ በተለይም በቂ የኮቪድ-19 ምርመራ በማይደረገበት አካባቢ ወይም አገር ትክክለኛውን ቁጥር ቀርቶ ግምቱን ማግኝት ይከብዳል፡፡

2. በሌላ በኩል፣ በኮቪደ-19 ከተያዙ ሰዎች መሀል ይህን ያህል ሞተዋል ብሎ የወጣውን ስሌት ማቅረብም ትክክለኛውን መጠን አይገልፅም፡፡ በሰሌት ከመጣ፣ በኮቪድ-19 የተያዙ ሰዎች በሙሉ ተመርምረው ሪፖርት ውስጥ ካልገቡ በስተቀር፣ ስሌቱ ከሚገባው በላይ ከፍ ሊልም ይችላል፡፡ ስሌት ስል፣ በፐርስንት ሲገለጽ ነው፡፡

3. ይህ ቫይረስ ግን ተቀበልንም አልተቀበልንም፣ ሕይወታቸው የሚያልፉ ሰዎችን ቁጥር የሚያገኘው በፐርሰንት ሳይሆን በብዛት በመሠራጨት ነው፡፡ ይህ ሁኔታ ግን ሊቀየር ይችላል፡፡ ሰለዚህ የሁሉም ሰው አትኩሮት መሆን ያለበት ሥርጭቱን ለመግታተ በመረባረብ ነው፡፡ ይህ ቫይረስ ዞሮ ዞሮ የሚገለው ሰው ያገኛል፡፡ የራሴ አባባል ነው፡፡

 በዚህ መሀል የሞቱ ሰዎችን ቁጥር ብዛት ለመገመት ሌላ አቀራረብ ወይም አመለካከት አለ፡፡ ያም በየአመቱ የሚሞቱ ሰዎች ቁጥር ግምት የታወቀ ሲሆን፣ አሁን ከዚያ ከሚታወቀው ግምት በላይ ብዙ ሰው ከሞተ (Excess Death)፣ ምን ያህል ሰው ሞተ፣ ከሆነስ ደግሞ ምክንያቱ ምንድነው ተብሎ በመጠየቅ የሚቀርብ ሪፖርት አለ፡፡ ወጥቷልም፡፡

 ይህንን አስመልክቶ የአሜሪካው ሲዲሲ ባወጣው መረጃ፤ ከሚጠበቀው በላይ ብዙ ሰዎች እንደሞቱ ይነገራል፡፡ ምን ያህሉ ትርፍ ሞት ነው፣ ምን ያህሉስ በኮቪድ ምክንያት ነው፣ ከሞቱስ እነማናቸው እየሞቱ ያሉት ለሚሉ ጥያቄዎች፡

በኦክቶበር 20፣ 2020 አስቀድሞ በተለቀቀው ሪፖርት መሠረት፣ ከጃንዋሪ 26 አስከ ኦክቶበር 3 ባለው ጊዜ ውስጥ በአሜሪካ

በግልፅ የሚጠቀሰው ቁጥር 216 025 ሰዎች በኮቪድ-19 ምክንያት ህይወታቸው ያለፈ ቢሆንም፣ ይህ ቁጥር ግን በወረርሽኙ ምክንያት የሞቱ ሰዎችን ቁጥር አሳንሶ ነው የሚነግረው፡፡

ከጃንዋሪ እሰክ አክቶበር 3 ባለው ጊዜ ውስጥ፣ ባጠቃላይ በየአመቱ ከሚጠበቀው በላይ 299 028 ሰዎች ሞተዋል፡፡ ከነዚህ መሀል ሁለት ሶስተኛው በኮቪድ-19 ምክንያት ነው የተባለው፡፡ ከማርች አስከ 1፣ አስከ ኦገስት 1 ባለው ጊዜ ውስጥ በወጣው ሪፖረት ባጠቃላይ፣ 1 336 561 ሰዎች መሞታቸው ሲታወቅ፣ ይህ ቁጥር ያሳየው፣ የሞቱትሰ ሰዎች ቁጥር ከሚጠበቀው በላይ በሀያ 20 ፐርስንት ከፍ ያለ ነበር፡፡ እንግዲህ በሁለቱም ሪፖረት ብትመለከቱ፣ በዚህ አመት ብዙ ሰዎች ከሚጠበቀው ቁጥር በላይ እንደሞቱ ነው፡፡ በዚህኛው ሪፖረትም፣ ትርፍ ሞት ተብሎ ከተመዘገበው መሀል ሁለት ሶስተኛው ትርፍ ሞት በኮቪድ-19 ምክንያት ነው፡፡

በወራት ለይተን ብንመለከት፣ ከፍተኛ የሆነ ከሚጠበቅ በላይ የሰዎች ሞት የተመዘገበው በአፕሪል 11 አካባቢ በትርፍ የሞቱ ሰዎች ቁጥር 40ፐርስንት፣ እና ደግሞ በኦገስት 8 አካባቢ ትርፍ ሞት በ23.5 ፐርስንት ነበር፡፡ በነዚህ ወራትም ሁለት ሶስተኛው ትርፍ ሞት ምክንያት ኮቪድ-19 ነበር፡፡

በዕድሜ ሲታይ ማነው እይሞተ ያለው ለሚለው ጥያቄ፣ ከፍተኛው የሞት ቁጥር የታየው ዕድሜያቸው ከ75-84 አመታት በሆኑ ሰዎች ሲሆን አነስተኛው ደግሞ ዕድሜያቸው ከ25 አመት በታች በሆኑ ሰዎች ነው፡፡ እንደዛ ሆኖ ግን በጥልቀት ሲታይ፣ ካለፉት አመታት ጋር ሲነፃፀር በዚህ አመት፣ ከሚጠበቀው ቁጥር በላይ በመሞት ከፍተኛውን ልዩነት ያሳዩት ዕድሜያቸው ከ25-44 አመታት ውስጥ ያሉ ሰዎች ናቸው፡፡ በፐርስንት 26.5 ዘንድሮ በብዛት ሞተዋል ነው ነገሩ፡፡ በዕድሜ ሲታይ ባጠቃለይ

ዕድሜ ገደብ            ሞት በፐርሰንት
< 25                           2.0              
25-44                        26.5
45-64                        14.4
65-74                        24.1
75-84                        21.5
> 84                           14.7

በዘር ተለይቶ ሲታይ፣ ከሚጠበቀው በላይ የሞቱ ነጮች ቁጥር ከፍተኘውን ደረጃ ይዞ 171 491 ነው፡፡ ከ2015 እሰከ 2019 ባሉት አመታት ጋር ሲነፃፀር ትርፍ የሞት ቁጥሩ ለነጮቹ በ11.9 ፐርስንት ከፍ ብሏል፡፡ በጣም መጠነኛ ቁጥር ሆኖ የተገኘው፣ በአሜሪካን ኢንዲያንስና በአላስካ ኔቲቮች ነው፡፡
ነገር ግን በሞት ቁጠር ከመጣ ካላቸው  የህዝብ ብዛት ጋር ሲነፃፀር በከፍተኛ ደረጃ የሞት ቁጥር ያስመዘገቡ ሌሎች አሉ፡፡

ዝርያ                           ሚጠበቀው በላይ የሞት መጠን በፐርሰንት
ሂሰፓኒክ                                             53.6
አሜሪካን ኢንዲያን አላስካ ኔቲቭ                28.9
ጥቁር                                                 32.9
ዝርያ ያልታወቀ                                     34.6
ኤስያውያን                                           36.6

ይህ ሪፖርት የወረርሽኙን ክፋት ለመገመት ወደሚያስችል ውነታ ያስጠጋናል፡፡ ነገር ግን፣ ታዳጊ በሚባሉ አገሮች፣ ለኮቪደ-19 የሚደረገው ምርመራ በቆሙባቸው አካባቢ ወይም ከአቅም በላይ በሆነበት ቦታ፣ በየአመቱ የሚሞተውን ሰው ቁጥርና፣ ኮቪድ-19 ከመጣ በሁዋላ እየሞተ ያለውን ሰው ቁጥር ማግኘትና ማነፃፀር ተገቢ ነው፡፡ ሰዎች እየሞቱ እንደሆነ ይታወቃል፣ ነገር ግን ምርመራ ካልተደረገ በስተቀር በወረርሽኙ ይሁን በሌላ ምክንያት መሆኑ አይታወቅም፡፡ ምናልባትም የቅርብ ቤተሰብ ሊያውቅ ወይም ሊገምት ይችላል፡፡ በዕድሜ የገፉ ሰዎች በየትኛውም የአለም ክፍል፣ የዚህ ወረርሽኝ ሰላባ መሆናቸው ይታወቃል፡፡ ሰለዚህ በአደባባይ ከሚነገረው ቁጥር ወጣ ብሎ ሰፋ አድርጎ ማሰብም ያስፈልጋል፡፡ መልክቱ ግልፅ ነው፡፡ ይህ ቫይረስ ወደነዚህ ተጠቂ ሰዎች አንዳይደርስ ጥረት፣ ርብርብ መደረግ አለበት፡፡ በጣም ቀላሉ፣ ማስክ በእግባቡ ማድረግና የስድስት ጫማ ወይም የሁለት ሜትር ርቀት መጠበቅ ነው፡፡ የሚያሳዝነው ይህንን ለማድረግ እንኳን በቂ ሰው አልሞተም በማለት ትንተና በማድረግ መከላከሉ ላይ የሚደረገውን ርብርብ ላይ ከፍተኛ አትኩሮት እንዳይኖር የሚያደርግ ትንተና የሚያቀርቡ ፊደል የቆጠሩ ሰዎች እንዳሉ መስማቱም ያሳዝናል፡፡

ትርፍ ወይም ከሚገባው ቁጥር በላይ ሰዎች ሞተዋል፣ ከነሱ መሀል ሁለት ሶሰተኛው በኮቪድ-19 ነው የሚል ተከታታይ መረጃ ወጥቷል፡፡ የቀረው አንድ ሶስተኛው የሟች ቁጥር፣ በበራሱ በኮቪድ-19፣ እናም ደግሞ በወረርሽኙ ምክንያት በቂ ከትትል ባለማግኘት በሌላ በሽታ ምክንያት ሕይወታቸው ያለፉ ሰዎችን ይጨምራል፡፡ ሰለዚህ በኮቨድ-19 የሞተውን ሰው ብቻ ስንቆጥር፣ የህክምናው አቅም ባነሰበት ሁኔታ ወይም በወረርሽኙ ምክንያት የህክምና ባለሙያተኞችም ሆነ የመታከሚያ ቦታው መታወክ የሚየስከትለውን ቸግር መመልከት አስፈላጊ ነው፡፡ የህክምና ባለሙየተኞች ተጋልጠው ለአስራ አራት ቀናት የሚገለሉ ከሆነ፣ የሆስፒታል አገልግሎት መስጫዎች በኮቪድ-19 የሚጥለቀለቁ ከሆኑ፣ በቀጥታ ባይሆንም በህክምና ዕጥረት ምክንያት ኮቪድ-19 እየገደለ ነው፡፡ ለዚህ ነው፣ በግንባር ለሚሰሩ ሠራተኞች ትኩረት ተሠጥቶ፣ በቂ መከላከያ እንዲያገኙ ማድረግ አስፈላጊ የሆነው፡፡ አለ የሚባለውን የግላቭ ዕጥረት መስማትና የሚቻለውን መርዳት ጥሩ ነው፡፡

 ከመዝጋቴ በፊት ሰለ ግድየለሾቹ ወይም በውነት የአኮኖሚው ችግር ከፍቶባቸው አደጋ ላይ ሊወድቁ በሚችሉበት ሁኔታ የሚንቀሳቀሱ ሰዎችን አመለካከት ማሰተዋል ተገቢ ነው፡፡ ጭፈራ ቤት እዚህ ውስጥ መግባትም የለበትም፡፡ ሰለ ኢኮኖሚ የሚጨነቁ ሰዎች፣ መጀመሪያ ማድረግና መተባበር ያለባቸው ሥርጭቱ እንዲቀንስ ማድረግ ነው፡፡ ያንን ሳያደርጉ ለበሽታው በከፍተኛ መሠራጨት ምክንያት መሆን፣ ከዛም ወደየቤቱ እየወሰዱ ለደጋጎቹ ህይወት ህልፈት ምክንያት መሆን ብቻ ሳይሆን፣ ራሳቸው በሚያደርጉተ ነገር ኢኮኖሚውን መልሰው እየጎዱት መሆኑን ቢገነዘቡ፡፡ ሠርቶ ለማደር በሚጥረው ሰው እንጀራ ላይ አመድ እየነሰነሱ መሆኑን ቢረዱ ጥሩ ነበር፡፡ በቫይረሱ ተይዘው ወደ ሥራ ቦታ መሄድ፣ የሥራ ቦታው የግድ ቢዘጋ የማን ያለህ ሊባል ነው፡፡ እንዳየነው ከሆነ፣ የዚህን ቫይረስ ሥርጭት ፊት ለፊት ተጋፍጠው የመከላከያ መንገዶችን የተጠቀሙ ሀገራት ወደነበሩበት የኢኮኖሚ ሁኔታ እየተመለሱ ነው፡፡ መስማት እየተቸገርን ነው፡፡ የውቅቱ ፈርኦኖች በቫይረሱ ሲያዙ እያየን ነው፡፡ ለሌላ ጊዜ፡፡

የ1918 የህዳር በሽታም ቢሆን፣ በሚያዝያ ታይቶ በህዳር ተመልሶ ነው የመጣው፡፡ ያስከተለውን ችግር እንደታሪክ ማወቅ ከፈለጋችሁ ድረ ገፁ ላይ ያለውን ትረካ አዳምጡ፡፡ ይህ ቫይረስ ሁሉንም ነገር ተክኖታል፡፡ የቀረው ነገር ቢኖር የመገደል ችሎታውን መጨመር ነው፡፡ ከዚያ ግን ሁላችንም ፈጣሪ ይጠብቀን፡